Đền Thanh Liệt, tọa lạc bên bờ sông Lam, thuộc xã Xuân Lam (huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An), là một di tích lịch sử gắn liền với giá trị văn hóa đặc sắc của người dân miền sông nước. Được xây dựng vào cuối thời Hậu Lê, ngôi đền thờ những vị thần linh bảo vệ không chỉ vùng đất này mà còn là cuộc sống của cư dân nơi đây. Những vị thần như Long Vương, Hà Bá, Sát Hải Đại Vương Hoàng Tá Thôn, Nguyễn Biểu… đã trở thành phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân địa phương. Đền Thanh Liệt không chỉ là nơi linh thiêng tôn thờ các thần linh mà còn là không gian văn hóa đậm đà bản sắc, nơi linh khí đất trời giao hòa. Năm 1997, Đền Thanh Liệt được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Di tích Lịch sử văn hóa – Kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia, trở thành điểm đến tâm linh quan trọng, thu hút đông đảo du khách và người dân địa phương.

Ngoài vẻ đẹp kiến trúc cổ kính, Đền Thanh Liệt còn nổi bật với lễ hội rước hến, một sự kiện đặc sắc diễn ra vào ngày 06 tháng 2 âm lịch hằng năm. Đây là dịp để người dân bày tỏ lòng thành kính với các vị thần linh, cầu mong mùa màng bội thu, tôm cá đầy khoang. Mặc dù lễ hội đã tồn tại qua nhiều thế hệ, nhưng các nghi thức truyền thống vẫn được gìn giữ nguyên vẹn, không bị pha tạp hay ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài. Điều này chứng tỏ sự sống động và bền vững của văn hóa dân gian, phản ánh chân thực đời sống và tâm linh của cư dân vùng hạ lưu sông Lam.

Lễ hội bắt đầu vào ngày 06 tháng 2 âm lịch, khi Ban lễ nghi của làng thực hiện nghi lễ cầu đồng, xin thần linh chỉ dẫn cho việc tổ chức lễ hội. Khi mặt trời lên cao, đoàn rước kiệu từ đền Thanh Liệt khởi hành ra bãi bồi ven sông Lam. Những chiếc thuyền lớn nối dài, trang trí cờ hoa rực rỡ, mang theo mâm lễ vật dâng lên các vị thần linh. Một phần không thể thiếu trong lễ hội là lễ tế thủy thần, được tổ chức tại ngã ba sông Lam, nơi giao thoa với sông La. Tại đây, người dân cầu nguyện cho mùa màng tươi tốt, tôm cá đầy khoang và con hến sinh sôi nảy nở. Không khí linh thiêng và tôn nghiêm khiến mọi người tham dự cảm nhận được sự gắn kết sâu sắc giữa con người và thiên nhiên, giữa cuộc sống và những tài nguyên vô giá mà họ đang phụ thuộc vào.

Lễ hội không chỉ nổi bật với các nghi lễ trang nghiêm mà còn với những trò chơi dân gian đậm đà bản sắc văn hóa sông nước, tạo không khí vui tươi, phấn khởi và thắt chặt tình làng nghĩa xóm. Đây là dịp nâng cao đời sống tinh thần cho người dân, đồng thời gìn giữ và truyền lại những giá trị văn hóa quý báu cho các thế hệ sau.

Lễ hội Đền Thanh Liệt không chỉ là dịp cầu ngư, mà còn là phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân nơi đây. Đây là thời khắc để bày tỏ lòng tri ân với các vị thần linh đã bảo vệ họ qua bao thế hệ. Đồng thời, lễ hội cũng là cơ hội giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống "uống nước nhớ nguồn", nhắc nhở về công lao của tổ tiên. Lễ hội Đền Thanh Liệt mang ý nghĩa sâu sắc trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đặc biệt, lễ hội này là minh chứng cho sự bền bỉ của các giá trị văn hóa dân gian, khi mà nhiều lễ hội khác đã bị ảnh hưởng bởi sự hành chính hóa hay các yếu tố bên ngoài.

Với những giá trị văn hóa và tín ngưỡng đặc sắc,Lễ hội đền Thanh Liệt đã được  Bộ Văn hóa Thể Thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2018. Điều này không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn là động lực để chính quyền và người dân tiếp tục bảo tồn, tôn tạo di tích. Công tác trùng tu Đền Thanh Liệt hiện đang được thực hiện với quy mô lớn, hứa hẹn sẽ đưa ngôi đền trở thành điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình khám phá các giá trị văn hóa, tín ngưỡng của Nghệ An.

Hằng năm, vào dịp lễ hội, du khách từ khắp nơi tìm đến Đền Thanh Liệt để chiêm bái, tham gia lễ hội và tìm hiểu về một trong những nét văn hóa độc đáo của đất và người Nghệ An. Lễ hội năm nay sẽ diễn ra vào ngày 04 - 05 tháng 3 năm 2025 (nhằm ngày 05-06 tháng 2 âm lịch), là dịp để những ai yêu mến văn hóa và tín ngưỡng truyền thống ghé thăm và trải nghiệm những giá trị văn hóa đặc sắc của cư dân vùng sông nước. Đền Thanh Liệt không chỉ là di tích lịch sử, mà còn là nơi kết nối quá khứ và hiện tại, giữa người dân và thần linh, giữa thế hệ trước và thế hệ sau, nơi mà những giá trị truyền thống luôn được gìn giữ và phát huy bền vững./.

 Hồng Sơn- Văn Đàn