Nguyễn Trường Tộ sinh ra trong một gia đình công giáo tại làng Bùi Chu nay thuộc xã Hưng Trung huyện Hưng Nguyên. Thuở thiếu thời ông nổi tiếng thông minh, học giỏi, tinh thông chữ Hán, được truyền tụng là “Trạng Tộ”. Giám mục người Pháp Guathier tên Việt Nam là Ngô Gia Hậu  đã mời ông dạy chữ Hán cho Tu viện Xã Đoài và dạy lại ông tiếng Pháp, các môn khoa học ở phương Tây. Giám mục còn đưa ông sang Pháp và một số nước khác. Nhờ thông thạo tiếng Pháp và lòng khát khao Canh tân đất nước, ông đã nghiên cứu  các môn khoa học . Đương thời, Nguyễn Trường Tộ là một trong số ít những tri thức người Việt được tiếp xúc với những thành tựu văn minh, kỹ nghệ phương Tây, có vốn kiến thức sau, rộng cả về chính trị , kinh tế, văn hóa, khoa học- kỹ thuật. Khi về nước ông làm phiên dịch cho người Pháp với hy vọng giúp triều đình hòa đàm để giành lại đất đai  bị Pháp chiếm nhưng thất bại. Ông dồn hết tâm trí vào việc nghiên cứu, dự  thảo nhiều băn bản có giá trị gủi  triều đình Huế như :  “Tế cấp luận”, “Giáo môn luận”,  “Thiên hạ phân hợp đại thế luận”… nhằm hiến kế canh tân đất nước một cách toàn diện, đủ sức đánh đuổi ngoại bang. Tuy nhiên, nhà Nguyễn hầu như không thực hiện. Ông còn thiết kế và chỉ đạo việc xây cất tu viện dòng Thành Phaolo Sài Gòn mang phong cách châu Âu có quy mô và giá trị cho đến ngày nay. Tại Nghệ An, Nguyễn Trường Tộ đã giúp Tổng đốc Hoàng Tá Viêm thực hiện đào kênh Sắt ở Hưng Nguyên, vận động nhân dân làng Xuân Mỹ chuyển đến nơi ở mới, cao ráo hơn và xây cất  Nhà Chung Xã Đoài. Ông còn là người gieo những hạt giống cam đầu tiên trên trên mảnh đất Xã Đoài, hình thành nên thương hiệu cam nổi tiếng, có giá trị tại địa phương. Ngày 21/11/1871  ông đột ngột từ trần, di hài của ông  được an táng tại làng Bùi Chu với một nấm mộ đất đơn sơ. Năm 1943, Giáo sư Từ Ngọc Nguyễn Lân  đã đứng ra kêu gọi  các  cá nhân, tổ chức đóng góp để xây dựng lăng mộ cho Nguyễn Trường Tộ. Năm 1992, Mộ của Nguyễn Trường Tộ được Bộ Văn hóa xếp hạng là di tích Lịch sử cấp Quốc gia. Trải qua nhiều  lần trùng tu, tôn tạo, hiện nay di tích đã trở nên khang trang.

Là hậu duệ đời thứ 4 của Nguyễn Trường Tộ, ông  Nguyễn Thanh Thông tự hào và biết ơn các cấp ngành đã quan tâm đến nhà canh tân yêu nước Nguyễn Trường Tộ. “  Tôi thuộc thế hệ chút của cụ Nguyễn Trường Tộ, mẹ tôi là chắt nội của cụ Nguyễn Trường Tộ, bà là Nguyễn Thị Trường Bang, còn tôi là Nguyễn Thanh Thông.Cụ Nguyễn Trường Tộ là một nhà canh tân yêu nước từ thế kỷ 19, cho đến bây giờ Đảng, nhà nước rất quan tâm đến danh nhân như cụ. Mộ của cụ được bảo vệ, chăm sóc, hàng năm các đoàn của Trung ương, Tỉnh, Huyện và địa phương về thắp hương giỗ cụ chúng tôi là chế hệ con, cháu, chắt, chút rất tự hào về cụ và cũng phấn đấu để làm cho quê  hương đất nước được như ý nguyện của cụ.”

Gần 2 thế kỷ đã trôi qua nhưng những tư tưởng canh tân của Nguyễn Trường Tộ vẫn có giá trị cho đến ngày nay. Tên của Ông còn được đặt cho nhiều đường phố, trường học trong và ngoài tỉnh. Tại xã Hưng Trung cả 3 ngôi trường: Tiểu học, THCS và THPT đều mang tên nhà canh tân yêu nước Nguyễn Trường Tộ. Tuyến đường cấp huyện nối từ xã Hưng Trung đến xã Hưng Yên Bắc cũng được mang tên Nguyễn Trường Tộ. Năm 2023 huyện Hưng Nguyên đã đầu tư 12 tỷ đồng để mở rộng tuyến đường này, tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân đi lại giao thương phát triển kinh tế.  Nhân dân xóm 1 Bùi Chu ai cũng tự hào và phấn hấn khởi tước sự quan tâm của Đảng nhà nước đối với quê hương nhà canh tân yêu nước Nguyễn Trường Tộ. Ông Nguyễn Văn Minh xóm 1 Bùi Chu xã Hưng Trung: “Chúng tôi  rất tự hào vì xóm 1 có một danh nhân bày tỏ. “Cụ Nguyễn Trường Tộ là một danh nhân yêu nước. Mộ của cụ đã được nhà nước quan tâm tôn tạo nhiều lần, bây giờ khu di tích của cụ rất  là khang trang, đường sá rất là văn minh, dân xã Hưng Trung chúng tôi rất tự hào có một danh nhân ở trong quê hương như vậy.”

Xóm 1 ( Bùi Chu), xã Hưng Trung là xóm giáo tòng 345 hộ, 1400 nhân khẩu. Kế thừa và phát huy tinh thần hiếu học của nhà canh tân yêu nước Nguyễn Trường Tộ, các thế hệ con em làng Bùi Chu xã Hưng Trung chăm  chỉ học hành. Nhiều gia đình có con đi học đại học như gia đình Ông Nguyễn Văn Hậu có 9 người con thì có 5 người con đã và đang học đại học, 4 con đang học phổ thông, hay gia đình ông Nguyễn Bá Tiến có 2 con đều tốt nghiệp đại học hiện nay đã đi làm  giáo viên và  đã vinh dự được đứng vào hàng ngũ của Đảng, gia đình ông  Nguyễn Văn Báu, Nguyễn Văn Đại… đều có con học đại học. Những hộ gia đình con không theo học đại học thì cũng học nghề để đi làm ở các khu công nghiệp và đi xuất khẩu lao động ở nước ngoài. Từ đầu năm đến nay có 90 lao động xuất khẩu tại các nước  như Mỹ, Anh, Đức … Hiện nay xóm 1 Bùi Chu có 380 lao động đang làm việc ở nước ngoàì. Với bản tính siêng năng cần cù, những người ở lại quê nhà làm nông nghiệp cũng tranh thủ lúc nông nhà làm thêm các nghề phụ như bắt lươn, cua, kinh doanh buôn bán, làm thời xây, thợ mộc… nhờ đó thu nhập bình quân đầu của nhân dân xóm 1  Bùi Chu năm 2022 đạt 54 triệu đồng/ người/ năm. Năm 2023 này dự kiến thu nhập bình quân đạt 58-60 triệu đồng/ người/ năm.  Bà Hoàng Thị Duyên- Bí thư chi bộ xóm 1 xã Hưng Trung cho biết. “ Trong những năm qua người dân nơi đây luôn sống tốt đẹp đời đẹp đạo, sống phúc âm trong lòng dân tộc, đoàn kết tuần thuận với các chủ trương của Đảng, chính quyền và phát huy truyền thống làm giàu trên quê hương của cụ. Hoàn thành tất cả các chỉ tiêu xây dựng NTM và nâng cao đời sống vật chất cũng như tinh thần của người dân, đặc biệt thu nhập của người dân mỗi năm đều tăng, số hộ nghèo, cận nghèo giảm sâu”.

          Hưng Trung  là xã có địa bàn rộng, dân số đông, 67% là đồng bào theo đạo công giáo nhưng đời sống của nhân dân ngày càng đi lên. Nhờ sự lãnh đạo của Đảng, điều hành của chính quyền, sự đồng thuận của Nhân dân, đưa Hưng Trung từ một xã xuất phát điểm thấp nhất huyện đã nỗ lực hoàn thành xây dựng NTM năm 2020. Phát huy truyền thống yêu nước của nhà canh tân Nguyễn Trường Tộ cán bộ đảng viên và nhân dân xã Hưng Trung đã thi đua phát triển kinh tế. Trên diện tích 450 ha ruộng, mỗi năm 2 vụ, nông dân đưa các giống lúa mới năng suất, chất lượng vào sản xuất. Cùng với cây lúa bà con nông dân còn đẩy mạnh phát triển kinh tế vườn nhà. Giống cam xã Đoài mà cụ Nguyễn Trường Tộ có công gieo trồng trên vùng đất này cách đây gần 1,5 thế kỷ vẫn được duy trì phát triển thành sinh kế của nhiều hộ gia đình nơi đây. Hiện nay trên địa bàn xã có 25 ha cam được nhân dân trồng trong các vườn nhà mang lại hiệu quả kinh tế cao. Cây cam xã  đã mang lại thu nhập hàng trăm triệu đồng cho nhiều hộ gia đình  đình ở xã Hưng Trung.  Cùng với sản xuất nông nghiệp nhân dân Hưng Trung còn năng động mở thêm ngành nghề phụ như mộc, cơ khí, xây dựng, kinh doanh dịch vụ… Để tạo việc làm bền vững cho người lao động, Hưng Trung đã phối hợp với trường THPT Nguyễn Trường Tộ và các ngành chức năng định hướng nghề nghiệp sớm cho học sinh.  Nhờ đó ngoài con đường học đại học, nhiều học sinh sau khi tốt nghiệp đã chọn học nghề để đi làm ở các khu công nghiệp trong và ngoài tỉnh, đặc biệt nhiều hộ gia đình đã mạnh dạn vay vốn để con, em mình đi du học và xuất khẩu lao động ở các thị trường có thu nhập cao như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc… nhờ đó thu nhập bình quân đầu người của người dân Hưng Trung năm 2023 đạt 52 triệu đồng/ người/ năm. 

Về Hưng Trung hôm nay, những con đường đã được đổ bê tông rộng rãi, phẳng lỳ, thẳng tắp, dọc 2 bên đường, cây cối được chặt tỉa gọn gàng, quét dọn vệ sinh sạch sẽ. các trường học, nhà văn hóa, trụ sở xã, trạm y tế được xây dựng khang trang, trong các thôn xóm nhiều  nhà cao tầng mọc lên, đường làng ngõ xóm được nhựa hóa, bê tông hóa, điện thắp sáng kéo khắp các tuyến đường, các hộ gia đình có phương tiện nghe nhìn hiện đại, hệ thống intenet được kết nối tận hộ dân, đời sống Nhân dân được nâng cao khối đại đoàn kết lương giáo ngày càng bền chặt, cán bộ nhân dân Hưng Trung đang cùng nhau phấn đấu xây dựng xã NTM nâng cao. Ông Nguyễn Hữu Vĩnh- Bí thư đảng ủy xã Hưng Trung cho biết:  “ Hưng Trung đã về đích NTM năm 2020 sau khi về đích NTM đã tạo đà để nhận thức của người dân ngày được nâng lên toàn diện, xã tiếp tục chỉ đạo xây dựng cơ sở hạ tầng, giao thông, trường học, các hệ thống môi trường, nhà văn hóa cộng đồng ở khu dân cư, đời sống của người dân ngày càng được nâng lên, tình hình an ninh trật tự trên địa bàn được giữ vững và ổn định, kinh tế phát triển đồng đều trong dân.Tưởng nhớ canh tân của Nguyễn Trường Tộ được phát huy vì người dân đánh giá tầm nhìn của cụ Nguyễn Trường Tộ vượt thời gian. Từ trước đến nay người dân phát huy truyền thống ham học của Cụ để xây dựng quê hương ngày càng phát triển.”  

Hưng Trung -mảnh đất giàu truyền thống lịch sử văn hóa, diện tích chưa đầy 10 km2 mà có đến 2 di tích lịch sử cấp Quốc gia và 2 di tích lịch sử văn hóa . Nhớ về nhà canh tân Nguyễn Trường Tộ, chúng ta càng cảm phục về một danh nhân tài hoa của quê hương đã để lại cho các thế hệ nhiều tư tưởng canh tân đất nước vượt thời gian. /.

                                                 Thanh Tâm